Στράους

(Strauss). Οικογένεια Αυστριακών μουσικών, που ασχολήθηκαν με την οπερέτα και τη χορευτική μουσική. Οι σπουδαιότεροι εκπρόσωποι της είναι: 1. Γιόχαν Σ. (Βιέννη 1804 – 1849), ο γενάρχης. Αφού ακολούθησε άτακτες σπουδές, επιβλήθηκε το 1819 ως εκτελεστής βιόλας στο κουιντέτο του Γιόζεφ Φραντς Καρλ Λάνερ (1801-1843), με τον οποίο συνεργάστηκε έξι χρόνια. Κατόπιν, αφού σχημάτισε δική του ορχήστρα, αφιερώθηκε στη σύνθεση βαλς (ονομάστηκε «πατέρας των βαλς») που απόχτησαν γρήγορα χαρακτηριστικά βιεννέζικο μελωδικό και ρυθμικό τόνο. Από το 1833 έκανε με εξαιρετική επιτυχία πολλές καλλιτεχνικές περιοδείες και ανάλαβε καθήκοντα διευθυντή της μουσικής της φρουράς της Βιέννης (1864) και διευθυντή των χορών της αυτοκρατορικής αυλής (1845). Άφησε πάνω από 250 συνθέσεις, από τις οποίες τουλάχιστον 150 βαλς. Την παράδοση του βιεννέζικου βαλς συνέχισαν οι γιοι του Γιόχαν, Γιόζεφ και Έντουαρντ. 2. Γιόχαν Σ. ο νεότερος (Βιέννη 1825 – 1899), ο διασημότερος της οικογένειας, επιβλήθηκε το 1844 ως διευθυντής ενός μικρού ενόργανου συγκροτήματος. Μετά το θάνατο του πατέρα του, τον διαδέχτηκε στη διεύθυνση της ορχήστρας, που διεύθυνε εκείνος, σημειώνοντας παντού εξαιρετικές επιτυχίες ως συνθέτης βαλς και οπερετών. Από τα πρώτα (άφησε γύρω στα 500) είναι μερικά που εξακολουθούν να είναι δημοφιλέστατα σε όλο τον κόσμο: ο «Γαλάζιος Δούναβης», «Κρασί, γυναίκες και τραγούδι», «Βιεννέζικο αίμα», «Ανοιξιάτικες φωνές» κλπ. Η οπερέτα έφτασε σε κορυφές τελειότητας και καλλιτεχνικής αξίας με τη σύνδεση της με το βιεννέζικο βαλς σε θεάματα που παρουσίαζαν την πολυτέλεια και μαζί τη μελαγχολία μιας κοινωνίας που πήγαινε να σβήσει. Η μελωδική φλέβα του συνθέτη, η γοητεία των ρυθμών του και ο οίστρος του κίνησαν την εκτίμηση και το ενδιαφέρον των μεγαλύτερων συνθετών της εποχής: Λιστ, Βάγκνερ, Μπραμς. Η οπερέτα του Η νυχτερίδα (1874) ξανασημείωσε επιτυχία τον 20ό αι., χάρη σε διάσημους τραγουδιστές και διευθυντές ορχήστρας. 3,4,5. Οι άλλοι δύο αδελφοί, Γιόζεφ (1827-1870) και Έντουαρντ (1835-1916), αν και συνέχισαν τη μουσική παράδοση της οικογένειας, οφείλουν τη φήμη τους, ο πρώτος στο γεγονός ότι πρόσφερε στο Ρίχαρντ Σ. το θέμα του μελοδράματος του Ο ιππότης με το ρόδο, και ο δεύτερος στη δημοσίευση των Απομνημονευμάτων (1906), που είναι πολύτιμα για τη γνώση της ζωής των Σ. και της εποχής τους. Και ένας τρίτος Γιόχαν Σ. (1866-1939), γιος του Έντουαρντ, σημείωσε επιτυχία στη μουσική χορού. 6. Ρίχαρντ (Μόναχο 1864 - Γκάρμις 1949). Από τεσσάρων μόλις ετών άρχισε να ασχολείται με τη μουσική, μαθαίνοντας άρπα και βιολί. Το 1875 άρχισε να σπουδάζει σύνθεση και τελείωσε, έπειτα από πέντε χρόνια, χωρίς στο μεταξύ να παραμελήσει τις κλασικές και πανεπιστημιακές του σπουδές. Το 1885, η συνάντησή του με τον Χανς φον Μπύλοφ, διάσημο βαγκνεριανό διευθυντή ορχήστρας απόσπασε τον τότε νεαρό Σ. από την επιρροή της μουσικής του Μπραμς και τον ώθησε προς την τέχνη του Βάγκνερ. Μεταξύ 1885 και 1886 ήταν αντικαταστάτης κι έπειτα διάδοχος του Μπύλοφ στη διεύθυνση της ορχήστρας του Μάινινγκεν. Από το 1886 ως το 1894 ανάλαβε σημαντικές θέσεις στο Μόναχο και στη Βαϊμάρη, όπου σύνθεσε τα πρώτα σημαντικά συμφωνικά έργα του, που αποκάλυπταν μια νέα μουσική μεγαλοφυΐα: «Δον Ζουάν» (1889), «Θάνατος και Μεταμόρφωση» (1889), «Μάκβεθ» (1890). Την ίδια περίοδο ταξίδεψε στην Ιταλία, στην Ελλάδα και στην Αίγυπτο και κατόπιν εγκαταστάθηκε στο Μπαϋρόυτ ως αρχιμουσικός βαγκνερικών έργων. Σε ηλικία τριάντα ετών ανάλαβε καθήκοντα αρχιμουσικού στη Φιλαρμονική του Βερολίνου. Στα τέλη του 19ου αι. σταθεροποίησε τη φήμη του με άλλα συμφωνικά ποιήματα: «Τιλ Όυλενσπιγκελ» (1895), «Τάδε έφη Ζαρατούστρα» (1896), «Δον Κιχώτης» (1897), «Η ζωή ενός ήρωα» (1898). Μετά τις επιτυχίες που σημείωσε στο Λονδίνο (με τα Strauss - Festivals, που άρχισαν το 1903) και στην Αμερική (πρώτη εκτέλεση, το 1904 της «Symphonia Domestica»), o Σ. πέρασε θριαμβευτικά στο λυρικό θέατρο. Το 1905 επέβαλε το εξαιρετικό μελοδραματικό ταλέντο του με τη Σαλώμη, που ήταν σχεδόν ο προάγγελος του επερχόμενου μουσικού εξπρεσιονισμού. Ακολούθησαν, σε κείμενα του Ούγκο φον Χόφμανσταλ, τα μελοδράματα Ηλέκτρα (1909), Ο ιππότης με το ρόδο (1911), Η Αριάδνη στη Νάξο (1912), Η γυναίκα χωρίς σκιά (1919), Η Ελένη της Αιγύπτου (1928), Αραμπέλα (1933). Γενικός διευθυντής της μουσικής στο Βερολίνο από το 1908, καθηγητής στην Ανώτερη Σχολή του Βερολίνου (1917-20), διευθυντής της Όπερας της Βιέννης (1919-24), έγινε το 1933 και διευθυντής της μουσικής δωματίου του Γ’ Ράιχ, θέση που εγκατάλειψε όμως το 1935. Μετά τον B’ Παγκόσμιο πόλεμο παραμερίστηκε και μόλις το 1948 μπόρεσε να υπερνικήσει τις αντιπάθειες και τις κατηγορίες που είχε επισύρει με τις θέσεις που κατέλαβε την εποχή του ναζισμού. Συμπλήρωσε τον μελοδραματικό κύκλο του με τα έργα: Η σιωπηλή κυρία (1935), Δάφνη (1938), Η αγάπη της Δανάης (μεταθανάτια έκδοση, 1952). Από τα έργα του συμφωνικής μουσικής και μουσικής δωματίου αξιόλογα είναι: Μεταμορφώσεις (1945), και Τέσσερα τελευταία τραγούδια (1949), με γλυκύτατη και ήρεμη μελωδικότητα. Ένας από τους αξιολογότερους μεταρομαντικούς συνθέτες προγραμματικής μουσικής, ο Σ. συχνά επικρίθηκε για τον έξαλλο βαγκνερισμό του και τον έντονο διανοητικό ηδονισμό του. Η ηρεμότερη όμως κριτική διέκρινε τη φυσιογνωμία ενός μεγάλου μουσικού, που ήταν ικανός να φτάσει τη συνθετική τεχνική σε ιλιγγιώδη δεξιοτεχνισμό, αλλά και να εκφράσει, καμιά φορά με ειρωνεία, μια ήρεμη ενατένιση του κόσμου. Πολύτιμο είναι το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Σκέψεις και αναμνήσεις (1949), κυρίως για τις αισθητικές παρατηρήσεις του. Μνημείο του Γιόχαν Στράους του νεότερου σ’ ένα πάρκο της Βιέννης. Ο Γερμανός συνθέτης Ρίχαρντ Στράους: προσωπογραφία του Μαξ Λίμπερμαν (Κρατικό Μουσείο, Βερολίνο).